Τετάρτη 26 Δεκεμβρίου 2012

Ειρεσιώνες, αρχαία κάλαντα, 25 Δεκέμβρη και άλλα ευτράπελα.


Σε συνέχεια του προηγούμενου κειμένου στο οποίο προσπάθησα να θίξω την ουσία του θέματος όπως εγώ την αντιλαμβάνομαι όπου ξένα χαρακτηριστικά επαναεισπράτονται από τον παραδοσιακό πολυθεϊσμό με αποτέλεσμα να υπερισχύουν των πιο βασικών  του εκφράσεων, παρατηρείται και πληθώρα άλλων συγκρητισμών που με την σειρά τους  όταν γίνονται αποδεκτοί βλάπτουν τις προσπάθειες παραδοσιακής προσέγγισης των πραγμάτων. Θα αναφέρω μερικά ενδεικτικά.



25 Δεκέμβρη ως αρχαία Ελληνική εορτή.
Το αρχαίο ημερολόγιο και ειδικά το εορτολόγιο δεν είναι ηλιακό αλλά ακολουθεί τον σεληνιακό κύκλο. Παραδοσιακά δεν υπάρχουν εορτασμοί των ηλιακών φαινομένων παρ' ότι έχουμε αρκετούς σε κοντινές σεληνιακές ημερομηνίες πχ Παναθήναια κατά το θερινό ηλιοστάσιο, Ποσείδεα κατά το χειμερινό.
Οι Έλληνες ουδέποτε εόρτασαν αυτούσιο ηλιακό φαινόμενο με κάποια μορφή ηλιολατρίας σαν και αυτές τις κυρίως ασιατικές που εμφανίστηκαν στην ύστερη αρχαιότητα τους αυτοκρατορικούς χρόνους.
Ο Χριστιανισμός όντως μέχρι και τον 3-4 αιώνα δεν εόρταζε Χριστούγεννα παρά μόνο Θεοφάνεια (6 Ιανουαρίου) και η πιθανότερη εξήγηση για την επιλογή της ημερομηνίας 25 Δεκ για τον εορτασμό είναι για να καλύψει προυπάρχουσες "παγανιστικές" εορτές. Για την συγκεκριμένη ημερομηνία η μόνη τέτοια και με αρχικό χρόνο το ηλιοστάσιο είναι η λατρεία του ανίκητου ήλιου που ανήκει στην προηγούμενη κατηγορία. Οι πιο παραδοσιακές είτε ρωμαικές όπως τα Saturnalia είτε ελληνικές όπως Διονύσια/Ποσείδεα είναι απλά κοντινές.
Ο χριστιανικός εορτασμός με την πάροδο του χρόνου υιοθέτησε και εξωτερικά χαρακτηριστικά των άλλων λατρειών, συχνά αντιφατικά και από διαφορετικές παραδόσεις. Πχ το εορταστικό κλίμα των σατουρναλίων, την δεντρολατρεία από άλλες άσχετες και μη καθορισμένες πρακτικές, τις ευχές από γονιμοποιητικές πρακτικές κτλ.
Το πρόβλημα τώρα κατά την γνώμη μου είναι όταν προσπαθούμε να ανασυνθέσουμε τις αρχαίες πρακτικές μέσα από το διαμορφωμένο από τον χριστιανισμό πλαίσιο. Στην χειρότερη του μορφή αυτό μπορεί να πάρει μια μονοθεϊστική ή μανιχαιστική απόχρωση η οποία παρατηρείται στις ασιατικές ηλιολατρίες όπως ανέφερα στο προηγούμενο κείμενο όμως δεν είναι μόνο αυτό.
Η ύπαρξη παγανιστικών πρακτικών και χαρακτηριστικών στους χριστιανικούς εορτασμούς ούτε τους ακυρώνει το χριστιανικό χαρακτήρα άλλα ούτε συνδέει τις μεταξύ τους ασύνδετες πρακτικές σε μια κοινή ρίζα, αντιθέτως, στην πραγματικότητα, η βαθύτερη ουσία της κάθε πρακτικής καταργείται σε ένα τελικό συνονθύλευμα άνευ νοήματος. Τα όρια πρέπει να είναι ξεκάθαρα.
Λέγοντας αυτό δεν έχω πρόβλημα να εορτάζουμε ηλιοστάσια ή οτιδήποτε άλλο (ήδη το κάνουμε εξ' άλλου) όμως κάτι τέτοιο πρέπει να έρθει ως προϊόν της δικής μας κοσμοθέασης και όχι απόρροια συγκρητισμών και ετεροπροσδιορισμών.



Ειρεσιώνη ώς πρόγονος του χριστουγεννιάτικου δέντρου
Άλλο ένα παράδειγμα των παραπάνω άσκοπων συγκρίσεων είναι τα κείμενα που κυκλοφορούν και θέλουν την Ειρεσιώνη για πρόγονο του χριστουγεννιάτικου δέντρου. Η  ειρεσιώνη παραδοσιακά λαμβάνει χώρα κατά τα Θαργήλια και Πυανέψια σε εορτασμούς για τον Απόλλωνα και πιθανόν και γενικότερου χαρακτήρα. Δεν έχει καμία σχέση ούτε με τον στολισμό του χριστουγεννιάτικου δέντρου, και φυσικά ούτε μπορούμε μέσω αυτής να ανακαλύψουμε μια σύνδεση του Απόλλωνα με τις 25 δεκ, το χειμερινό ηλιοστάσιο και τους χριστιανικούς εορτασμούς.
Μια παρόμοια αλλά πιο σχετική αναλογία, είναι ο στολισμός των δέντρων σε λατρευτικές εκδηλώσεις για τον Διόνυσο. Εδώ όμως ο χαρακτήρας της θεότητας είναι αυτός της ζωτικής δύναμης, των χυμών της ζωής. Έχει καμία σχέση με τους αυτοκρατορικούς εορτασμούς του sol invictus; Προφανώς και όχι. Ο Διονυσιακός συγκρητισμός βέβαια είναι και πιο βαθύς καθώς έχουμε και πληθώρα αναλογιών για το θείο βρέφος Διόνυσο, την γέννηση του Διονύσου κτλ (όσο ισχύουν γιατί και εδώ έχουν παραγίνει τα άσχετα). Έχει αυτό πάλι καμία σχέση με την συγκεκριμένη περίοδο ή μήπως έχει καμία σχέση η μυστηριακή Ελληνική ψυχογονία με την γέννηση του κατά τους χριστιανούς θεανθρώπου; Πάλι όχι, καθώς ακόμα και αν δεχτούμε την ύπαρξη του εορτασμού του Διονύσου βρέφους αυτό συμβαίνει όχι στην καρδιά του χειμώνα αλλά λίγο αργότερα στα Λήναια στις  12-15 Γαμηλιώνος και προφανώς ουδέποτε στις 25 Δεκεμβρίου που δεν υπάρχει καν σαν ημερολογιακή έννοια για την ελληνική θρησκεία.



Αρχαία κάλαντα
Υπάρχουν και κάποιες πιο αστείες προσπάθειες όπως είναι η ανακάλυψη αρχαίων καλάντων σαν τα παρακάτω που εκτός του ότι είναι σύγχρονα (μάλιστα ένα από αυτά το είχε φτιάξει καλός μου φίλος κάποτε για να το λέει στα ανίψια του αντί των χριστουγεννιάτικων), μπλέκουν και άλλες παραδοσιακές πρακτικές άσχετες πάλι όπως τα χελιδονίσματα, τους αγερμούς, τα λαϊκά παινέματα κτλ οι οποίες συμβαίνουν για άλλους λόγους σε άλλες περιόδους, σε άλλο πλαίσιο.

"Τα Κάλαντα του Τριέσπερου, ευθέως από τους Αρχαίους Χρόνους, ακόμα τραγουδιούνται στην Κύπρο σε ορισμένα ορεινά χωριά."

Καλήν εσπέραν άρχοντες,
αν είναι ορισμός σας
Ηλίου τη θεία γέννηση
να πω στ' αρχοντικό σας.
Απόλλων άρχοντα θεέ,
έλα ξανά κοντά μας
συ φωτοδότη Βασιλιά,
φώτισε την καρδιά μας.
Λιώσε τα χιόνια στα βουνά
ζέστανε τα πλατάνια
φέρε μας γέλια και χαρά,
ειρήνη και ζωντάνια.
Στο σπίτι αυτό που μπήκαμε
οι εστίες να μη σβήσουν
κι όλοι οι νοικοκυραίοι του
χίλια χρόνια να ζήσουν...

Η Σούπα
όλα τα παραπάνω που προέρχονται και από πλήθος διαφορετικών οπτικών και κατευθύνσεων μοιάζουν αυτές τις ημέρες, και γύρω από τους χριστιανικούς εορτασμούς των Χριστουγέννων, να βρίσκουν την σύνδεση τους. Όμως μπορεί ποτέ να προκύψει μια ουσιαστική σύνδεση και κατανόηση πολυθεϊστικών πρακτικών, όταν ο συνδετικός κρίκος είναι οι σύγχρονοι εορτασμοί των Χριστουγέννων; Προφανώς και όχι και εδώ εμφανίζεται ξανά το βασικό πρόβλημα κυρίως για όσους περιφερειακά προσεγγίζουν τον πολυθεϊσμό, πως στην πραγματικότητα τον αντικρίζουν μέσα από ένα ξένο πρίσμα, διαμορφωμένο από τα ήδη γνωστά αλλά άσχετα με αυτόν. Το τελικό αποτέλεσμα θα είναι σε λίγο να ανακαλύψουμε και πολυθεϊστές αγιο-βασίληδες που κάποια coca cola company της εποχής είχε προωθήσει και να χάσουμε και εμείς τον ουσιαστικό χαρακτήρα των εορτών μας σε ένα αχταρμά που διαμόρφωσε ο σύγχρονος καπιταλιστικός πολιτισμός.


!!!
Για όλους αυτούς τους λόγους χρειάζεται ιδιαίτερη προσοχή ειδικά απ' όσους πραγματικά σέβονται την θρησκευτική μας παράδοση ώστε τέτοια φαινόμενα να καταπολεμηθούν πριν όπως συνήθως γίνεται γιγαντωθούν περισσότερο και καλύψουν την πραγματικότητα για όσους θέλουν να προσεγγίσουν τον πολυθεϊσμό.

Δεν υπάρχουν σχόλια: